ویکی‌سفر:ویکی‌انبار برای کاربران فارسی‌زبان
 | این صفحه خلاصه‌ای از: پیش از بارگذاری نگاره در ویکی‌انبار حق تکثیر آن را بررسی کنید |
گاهی اوقات کاربران فارسی‌زبان محیط ویکی‌انبار را خصمانه توصیف می‌کنند. راهنمای زیر، تجربیات برخی کاربران را از محیط ویکی‌انبار برای فارسی‌زبانان بازگو می‌کند، به امید اینکه کمتر احساس شود محیط آنجا خصمانه است.
مشکلات حق نشر
ویرایشبه دلیل جدی گرفته نشدن موضوع حق نشر در کشورهای فارسی‌زبان، برخی کاربران انتظار دارند ویکی‌انبار رویکرد سهلگیرانه‌ای نسبت به مسئلهٔ حق نشر داشته باشد. اما این امکان به دو دلیل وجود ندارد: ۱) ویکی‌انبار قرار است مخزنی از تصاویر واقعاً آزاد باشد. مهم نفس آزادی است، نه عدم وجود شاکی. بنابراین حتی اگر صاحب حق نشر تصویر اعتراضی نداشت، یا حوصلهٔ شکایت نداشت، . . . پرونده پاک می‌شود. ۲) ویکی‌انبار همیشه جانب احتیاط را می‌گیرد بنابراین حتی در موارد مشکوک، معمولاً پرونده حذف می‌شود. پیش‌فرض آن است که پروندهٔ بارگذاری‌شده آزاد نیست، مگر اینکه خلافش ثابت شود. مسئولیت اثبات ادعای آزاد بودن پرونده بر عهدهٔ بارگذار است.
- ایران که کپی‌رایت ندارد! از رایج‌ترین سوءتفاهم‌ها در زمینهٔ حق نشر و مالکیت فکری آن است که ایران قانون حق نشر ندارد. قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان در سال ۱۳۴۸ به تصویب مجلس رسیده و در سال ۱۳۸۹ نیز اصلاح شده است. اولین پیش‌نویس لایحه جامع حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط|قانون جامع حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط — که قرار است جایگزین قانون قدیمی شود — در ۱۳۸۹ منتشر شده و همچنان در مجلس در دست مطالعه و چکش‌کاری است. طبق آخرین شنیده‌ها، قانون جدید در شرف تصویب است (تاریخ نگارش این متن: بهمن ۱۳۹۶). پس مشکل کپی‌رایت در ایران چیست؟ دو مشکل حاد وجود دارد: ۱) قانون اجرا نمی‌شود؛ ۲) قانون در خارج از کشور اعتبار ندارد. علت مشکل اول در واقع خود جامعه مؤلفان و مصنفان و هنرمندان است که نسبت به این موضوع بی‌اعتناست و از حقوق خود به دلایل نامعلوم چشم‌پوشی می‌کند. گویی در ایران سالیانه میلیون‌ها پروندهٔ قضایی ایجاد می‌شود، ولی تعداد شکایت‌ها راجع به حق نشر (به فرض وجود) انگشت‌شمار است. اگر پدیدآورندگان ترجیح می‌دهند از خیر شکایت به دلیل دردسرها و هزینه‌های ناشی از آن بگذرند، بهتر است حداقل سکوت نکنند و تخلف‌ها را در حد وسعشان آشکار کنند. مشکل دوم از قصور حاکمیت سرچشمه می‌گیرد که حاضر نیست (و گویی در آینده نیز قصد ندارد) به معاهده‌های بین‌المللی مرتبط، مثلاً کنوانسیون برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری، بپیوندد.
- افغانستان چه طور؟ قانون حمایت حقوق مؤلف، مصنف، هنرمند و محقق (کاپی‌رایت) افغانستان در سال ۱۳۸۷ تصویب شد. این کشور در ۲ ژوئن ۲۰۱۸ رسماً به کنوانسیون برن پیوست. با وجود این، مبحث کاپی‌رایت در افغانستان، همچون ایران، با چالش‌های متعدد فرهنگی و اجرایی مواجه است.
- تصویر قدیمی است! هر تصویری که اولین بار در ایران منتشر شده باشد، پس از گذشت ۳۰ سال از تاریخ انتشار در مالکیت عموم قرار می‌گیرد. نکته اینجاست: زمان انتشار. شما باید بتوانید ثابت کنید ۱) تصویر واقعاً جایی منتشر شده است؛ ۲) سی سال از تاریخ انتشار گذشته است. دقت کنید که زمان گرفته شدن عکس اصلاً مهم نیست. قانون حق نشر دربارهٔ نشر آثار است. برخی تصاویر در آلبوم‌های خصوصی باقی می‌مانند و مدت‌ها منتشر نمی‌شوند. این مدت برای افغانستان ۵۰ سال است.
- آزادی پانوراما دیگر یعنی چه؟ هر اثری به طور خودکار حق نشر دارد. در برخی از کشورها، قانونگذاران استثنایی را برای آثاری که در مکان‌های عمومی به طور دائمی نصب شده‌اند در نظر گرفته‌اند. این آثار از قانون حق نشر مستثنی می‌شوند. در اینجا معمولاً دو نوع اثر اهمیت دارد: ۱) آثار معماری مثل نمای ساختمان‌ها؛ ۲) آثار هنری مثل مجسمه‌ها. در ایران و افغانستان چنین استثنایی در قانون تعریف نشده‌است، بنابراین حق نشر این آثار از روی ضابطهٔ عمومی تعیین می‌شود. این آثار تا ۵۰ سال پس از مرگ خالق آن‌ها محافظت می‌شوند. بنابراین برای اثبات آزاد بودن آن‌ها شما باید ثابت کنید: ۱) خالق اثر درگذشته است؛ ۲) مدت پنجاه سال از زمان مرگ او سپری شده است.
آیا راهی برای حل این مشکل وجود دارد؟ بله، از نمایندهٔ حوزه انتخابیه‌تان در مجلس شورای اسلامی یا شورای ملی بخواهید چنین استثنایی را وارد قانون حق نشر کشور کنند.
آیا این مشکل مختص ایران و افغانستان است؟ خیر؛ برخی کشورها چون فرانسه و ایتالیا نیز چنین استثنایی را در قانونشان به رسمیت نمی‌شناسند، بنابراین تصور نکنید که کار ساده‌ای پیش رو دارید. این مسئله از کشور به کشور فرق می‌کند. مثلاً در کشور سوئد آزادی پانوراما وجود دارد ولی طبق حکم دادگاه عالی کشور ایجاد مخزنی از تصاویر که با استناد به این استثنا آزاد شمرده شده‌اند، ممنوع است. یکی از دادگاه‌های رده پایین کشور هم حکمی اختصاصی دربارهٔ ویکی‌انبار صادر کرده و این وبگاه را اختصاصاً از انباشتن تصاویر آزاد سوئدی منع کرده است!
- عکس را خودم انداخته‌ام! اگر خودتان از یک مجسمه عکس گرفته‌اید، صرفاً اثری اقتباسی ایجاد کرده‌اید. مهم خود مجسمه است که شما آن را خلق نکرده‌اید. برای انتشار تصویر، باید رضایت خالق اثر اصلی (مجسمه‌ساز) را هم جلب کنید.
- مالک خودم هستم! ساختمان مال خودم است، مجسمه مال عموم است، بنابراین انتشار تصویر اصلی یا اقتباسی مشکلی ندارد! خیر، اشتباه می‌کنید. مالکیت مقوله‌ای کاملاً مجزا از صاحب حق نشر بودن است. صرفاً به خاطر اینکه نسخه‌ای از یک کتاب را خریده‌اید، اجازه ندارید محتوایش را به طرز دلخواه منتشر کنید. به همین قیاس، به صرف خرید طراحی نمای یک ساختمان از یک معمار، اجازه ندارید اثر هنری او را به هر نحو دلخواه منتشر کنید. راستی فراموش نکنید که صاحب حق نشر یک عکس، کسی است که عکس را انداخته، نه کسی که در آن دیده می‌شود.
- تسنیم: پایین وبگاه تسنیم آمده است: All Content by Tasnim News Agency is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License. معنای عبارت بالا این است که مطالبی که منحصراً توسط تسنیم تهیه و تولید شده‌اند، تحت اجازه‌نامهٔ آزاد CC BY 4.0 منتشر می‌شود. به کاربرد کلمهٔ by دقت کنید. بنابراین فقط عکس‌هایی که خود عکاسان تسنیم انداخته‌اند، تحت اجازه‌نامهٔ آزاد منتشر می‌شوند. این عکس‌ها هم لوگوی خبرگزاری را دارند و هم نام عکاس در یک نوار سیاه‌رنگ زیرشان قید شده است، و معمولاً به صورت یک کلکسیون در یک گالری قرار گرفته‌اند . ممکن است تسنیم مثل اغلب وبگاه‌ها یا خبرگزاری‌های دیگر، مجوز استفاده از تصاویر دیگران را در وبگاه خودش کسب کرده باشد، یا شاید بدون اجازه از آن‌ها استفاده می‌کند. در هر صورت، تسنیم نمی‌تواند برای تصاویری که به آن خبرگزاری تعلق ندارند مجوز صادر کند. این موضوع بارها بحث شده و تا به امروز (۳۰ اوت ۲۰۱۸) همیشه نتیجهٔ اجماع همین بوده است.
لطفاً برای بارگذاری تصاویر از وبگاه تسنیم، مستقیماً از{{Tasnim}}استفاده نکنید؛ در عوض{{subst:Tasnim/subst}}را به کار ببرید تا یک بازبین، اصالت مجوز را بررسی کند. - لوگو: لوگوها آزاد نیستند و در انبار میزبانی نمی‌شوند، مگر آنکه ۱) با مجوز آزاد منتشر شده باشند؛ یا ۲) آنقدر ساده باشند که آستانهٔ اصالت را رد نکرده و در نتیجه مشمول قانون حق نشر نشوند، مثل لوگوی انتشارات فرهنگ جاوید که صرفاً از یک حرف ج داخل دایره تشکیل شده است. لوگوهای شرکت‌ها و سازمان‌های ناسرشناس که جنبهٔ ترویجی/تبلیغی داشته باشند، فارغ از وضعیت حق نشر، حذف می‌شوند، البته دایرهٔ سرشناسی در ویکی‌انبار بسیار وسیع‌تر (≈سهلگیرانه‌تر) از ویکی‌پدیا تعریف می‌شود.
- صدای آمریکا: فقط مطالبی که توسط کارمندان صدای آمریکا حین انجام وظیفه تولید شده باشند، در حیطهٔ مالیکت همگانی قرار می‌گیرند. مطالبی که اشخاص ثالث (مثلاً شهروندخبرنگاران) تولید کرده و برای انتشار به صدای آمریکا فرستاده‌اند، در مالکیت همگانی نیستند.
وبگاه ها
ویرایش- برخی از وبگاه‌های فارسی‌زبان که محتوایشان را تحت مجوز آزاد منتشر می‌کنند:
| وبگاه | پروانه | پروانه در انبار | بارگذاری مستقیم با نشانی وب | ملاحظات |
|---|---|---|---|---|
| خبرگزاری تسنیم | CC BY 4.0 | {{Tasnim}} | بله | پروانه جانشانی شود. |
| خبرگزاری فارس | CC BY 4.0 | {{Fars}} | بله | |
| نسیم‌آنلاین | CC BY 4.0 | {{Nasim}} | خیر | |
| باشگاه عکاسان جوان | CC BY 4.0 | {{Yphc}} | بله | |
| دفتر حفظ و نشر آثار سید علی خامنه‌ای | CC BY 4.0 | {{Khamenei}} | بله | فقط نسخهٔ انگلیسی |
| سایت جامع سید روح‌الله خمینی | CC BY 4.0 | {{Emam}} | خیر | با احتیاط استفاده شود. |
| کرب‌وبلا | CC BY 4.0 | {{Karbobala}} | بله | با احتیاط استفاده شود. |
| چهارراه | CC BY 4.0 | – | خیر | با احتیاط استفاده شود. |
تحصیل اجازه‌نامهٔ آزاد
ویرایشگاه در اینترنت تصاویری می‌بینیم که برای فلان مقاله مناسب به نظر می‌رسند. اما این تصاویر به احتمال زیاد آزاد نیستند و جایی در ویکی‌انبار ندارند. لطفاً این تصاویر را در ویکی‌انبار بارگذاری نکنید چون دیر یا زود حذف خواهند شد. در عوض سعی کنید صاحب حق نشر تصویر را پیدا کنید و از او بخواهید تصویر را با مجوز آزاد منتشر کند (به ویکی‌پدیا اهدا کند).
می‌توانید از قالب ایمیل زیر استفاده کنید:
- سلام و عرض ادب،
مجید مجوزجو هستم، یکی از هزاران ویراستار داوطلب دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا.
مقالهٔ w:fa:فاطمه زهرا یکی از پربازدیدترین مقاله‌های ویکی‌پدیای فارسی است. این مقاله به طور متوسط روزانه ۵۰۰ بازدیدکننده دارد. همچنین این مقاله جزو محتواهای باکیفیت (خوب) ویکی‌پدیاست؛ ستارهٔ سبزرنگ آن در گوشهٔ بالا سمت چپ مقاله دیده می‌شود.
یکی از کمبودهای مقاله نبود نگارهٔ آزاد از هنرهای اسلامی منقش به نام آن حضرت است. من تصویری را در وبگاه شما دیده‌ام که به نظرم مناسب مقاله است و به غنای آن می‌افزاید. تصویر را ضمیمهٔ ایمیل کرده‌ام. خواهش من از شما این است که تصویر ضمیمه‌شده را به دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا اهدا کنید. بدین منظور باید اثر را تحت اجازه‌نامه آزاد کریتیو کامنز منتشر کرد. برخی از وبگاه‌های داخلی از قبیل خبرگزاری تسنیم مطالبشان را تحت این اجازه‌نامه منتشر می‌کنند.
اگر با این پیشنهاد موافقید، خواهشمندم موافقت‌نامهٔ زیر را با ایمیل رسمی‌تان به آدرس ذکرشده ارسال کنید.
به: permissions@wikimedia.org
من بدین وسیله اعلام می‌دارم که کانون هنر شیعی خالق و/یا تنها صاحب حق نشر انحصاری اثر ضمیمه‌شده به ایمیل می‌باشد.
من موافقت خود را با انتشار اثر یادشده تحت اجازه‌نامهٔ آزاد Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International اعلام می‌کنم.
من تأیید می‌کنم که با این عمل به هر فردی اجازهٔ استفاده از این اثر را، حتی در محصولات تجاری، و تغییر آن مطابق نیازهایشان را می‌دهم، به شرطی که ملزومات اجازه‌نامه و قوانین دخیل دیگر را رعایت کنند.
من می‌دانم که این موافقت‌نامه محدود به ویکی‌پدیا یا وبگاه‌های مرتبط نیست.
من می‌دانم که دارندهٔ حق نشر، مالکیت حق نشر و نیز حق انتساب اثر به وی را همواره نزد خود محفوظ می‌دارد. تغییراتی که دیگران در اثر اعمال می‌کنند به دارندهٔ حق نشر نسبت داده نخواهد شد.
من تأیید می‌کنم که لغو این موافقت‌نامه از جانب من ممکن نیست و اثر مذکور ممکن است بطور دائمی در یکی از پروژه‌های بنیاد ویکی‌مدیا نگه داشته شود یا نشود.
علی علوی،
مسئول روابط عمومی کانون هنر شیعی
۵ مهر ۱۳۹۶
با تشکر و احترام،
مجید مجوزجو
احتمال موافقت و صدور اجازه‌نامه هست ولی احتمال نادیده گرفتن ایمیل بیشتر است. به هر حال به نظر ارزش امتحان کردن را دارد. تصویر روبه‌رو نمونه‌ای از تصاویری است که به درخواست ویکی‌پدین‌های فارسی‌زبان به صورت آزاد منتشر شده‌اند. تعدادی از تصاویر آزاد با موافقت‌نامه‌های ارسالی به زبان فارسی یا مربوط به کشورهای فارسی‌زبان در این نگارخانه گردآوری شده است. امید است که تعدد آن‌ها قوت قلبی باشد در راستای تلاش برای تحصیل اجازه‌نامهٔ آزاد از دارندهٔ حق نشر. گرچه موافقت‌نامه‌هایی که با قالب‌های ایمیل انگلیسی (c:Commons:Email templates/Consent) فرستاده شوند احتمالاً سریع‌تر پردازش می‌شوند، مشکل خاصی از لحاظ فرستادن موافقت‌نامه به زبان فارسی وجود ندارد؛ چند داوطلب فارسی‌زبان نیز در میان اعضای گروه پاسخ‌گویی حضور دارند که می‌توانند به موضوع رسیدگی کنند. البته برای آنکه کارتان سریع‌تر راه بیفتد، بد نیست این موضوع را با یکی از آن‌ها هماهنگ کنید.